Stóri sannleikur varnarmálanna

Rúmt ár er liðið síðan síðustu bandarísku hermennirnir yfirgáfu Ísland og hátt á annað ár síðan Bandaríkjastjórn tilkynnti að herstöðin yrði lögð niður. Þessi ákvörðun tengdist breytingum í alþjóðamálum á undanförnum hálfum öðrum áratug, breyttum áherslum bandarískra stjórnvalda og endurskipulagningu herstöðvakerfis þeirra. Jafnframt hafa orðið breytingar á skipulagi og starfsemi NATO og jafnvel eðli þess. Allt þetta kallar að sjálfsögðu á endurmat á stöðu Íslands og afstöðu Íslendinga til þessara mála, endurmat sem hlýtur að vera bæði pólitískt og tæknilegt, ef svo má segja.

Íslensk stjórnvöld virðast hinsvegar líta svo á að þetta kalli einungis á einhverskonar tæknilega aðlögun. Eiginlega hafi þessar breytingar fært þennan málaflokk af hinu pólitíska sviði eða gefi í það minnsta færi á því. Í munnlegri skýrslu sinni til Alþingis 8. nóv. sl. talaði utanríkisráðherra um mikilvægi þess að „leitast við að byggja upp sammæli Íslendinga um grunnatriði utanríkisstefnunnar ólíkt því sem einkenndi 20. öldina oft og tíðum og það stjórnmálaandrúmsloft sem þá var ríkjandi". Í því skyni hafi verið efnt til opinna funda í háskólunum um erindi Íslands á alþjóðavettvangi. Það er auðvitað ágætt. En í fyrrahaust boðaði þáverandi ríkisstjórn að sett yrði upp öryggismálanefnd með aðkomu allra stjórnmálaflokka á þinginu og núverandi ríkisstjórn ítrekaði það í stjórnarsáttmála. Þeirri nefnd hefur þó ekki verið komið á fót. Hinsvegar kynnti ráðherra það í ræðu sinni að hún hefði skipað starfshóp til að vinna hættumat fyrir Ísland, enda væri það undirstaða haldgóðrar varnarstefnu Íslands til framtíðar.

Miðað við allt sem gerst hefur á þessu rúma ári síðan bandaríski herinn fór er það skrítið að ekki skuli enn hafa náðst að skipa umrædda öryggisnefnd stjórnmálaflokkanna og bendir kannski til að það „sammæli" sem ráðherrann talar um eigi einfaldlega að byggjast á sameiginlegu gagnrýnisleysi núverandi stjórnarflokka gagnvart NATO og þeirri skoðun þeirra að það sé óumbreytanlegt að utanríkisstefna Íslands byggist á aðildinni að NATO og nánu samstarfi við Bandaríkin. Í erindi sínu á fundi Varðbergs og SVS 27. nóv. sagði ráðherrann stjórnvöld fylgja mati NATO á nauðsyn íslensks loftvarnarkerfis og reglulegs eftirlits flugvéla bandalagsríkja og að slíku samstarfi væri ekki ætlað að leysa af hólmi varnarsamstarf við Bandaríkin (Fréttablaðið 28. nóv.).

Það er eins og reynt sé að koma þeirri hugmynd inn hjá þjóðinni að sá ágreiningur, sem var um utanríkismál eða svokölluð varnarmál á tímum kalda stríðsins, eigi sér ekki lengur neinn grundvöll, hann hafi bara snúist um afstöðuna til Bandaríkjanna eða Sovétríkjanna. Með upplausn Sovétríkjanna og lokum kalda stríðsins stafi hverskyns ágreiningur bara af misskilningi og kreddufestu.

Nú snerist ágreiningur á þessu sviði aldrei nema að hluta um afstöðuna til Sovétríkjanna og æ minna sem á leið. Mér finnst ótrúlegt ef utanríkisráðherra gerir sér ekki grein fyrir því þótt það komi forsætisráðherra kannski á óvart. Ágreiningurinn snerist miklu fremur um afstöðuna til heimsvaldastefnu Bandaríkjanna, eðlis og hlutverks NATO og svo almennt um afstöðuna til hervalds, hernaðarhyggju, kjarnorkuvopna o.s.frv. Upplausn Sovétríkjanna breyta engu um það né heldur endalok kalda stríðsins. Reyndar hafa þessi tímamót miklu frekar afhjúpað heimsvaldastefnu Bandaríkjanna og eðli og hlutverk NATO, sem þó var alltaf augljóst hverjum sem vildi sjá. Það er dapurlegt að sumir, sem þá höfðu augun opin, hafa nú lokað þeim.

Eini skoðanamunur utanríkisráðherra og forsætisráðherra virðist vera að hinn fyrrnefndi hefur heldur meiri ímugust á Bush og stjórn hans, sem sé undantekning á lýðræðis- og frelsisbraut Bandaríkjanna, og er þá gleymt Víetnamstríðið og framganga Bandaríkjanna seint á síðustu öld í Mið-Ameríku og raunar svo víða að of langt er upp að telja.

NATO hefur vissulega breyst, en ekki til batnaðar eins og utanríkisráðherra virðist telja. Nú skilgreinir NATO sig „ekki lengur sem varnarbandalag heldur fremur sem öryggisbandalag," segir ráðherrann í skýrslu sinni. „Upprunalegt landvarnarhlutverk er enn til staðar en í hnattvæddum heimi hefur áhersla bandalagsins færst á hinar nýju hnattvæddu ógnir." Þessar ógnir séu t.d. útbreiðsla kjarnorkuvopna, alþjóðleg glæpastarfsemi, neikvæðar afleiðingar loftslagsbreytinga, fátækt og örbirgð og hryðjuverk. Um þetta mætti hafa mörg orð og fleiri en hér rúmast. Má þó minna á að Bandaríkin og NATO hafa oft verið heldur treg í taumi varðandi kjarnorkuafvopnun og aðildin að NATO hefur verið sögð ósamrýmanleg yfirlýsingu um kjarnorkuvopnaleysi Íslands. Þá má spyrja hvort flug orrustuþotna eigi að sporna við afleiðingum loftlagsbreytinga eða vígbúnaður Bandaríkjanna og NATO eigi að draga úr fátækt. Þetta er, segir ráðherrann, til marks um að „öryggishlutverkið sjálft er gjörbreytt". Hér fylgir ráðherrann reyndar línu Bush þar sem öllu er hrært saman til að undirbyggja enn frekari vígvæðingu og skerðingu borgaralegra réttinda. Vonandi sammælast menn seint um það.

Athugasemdir

[Haukur Nikulásson, 20.12.2007 kl. 11:31]

Mér sýnist að varnar- og öryggismál megi flokka með trúmálum. Í þeim efnum vill fjöldi fólks fullyrða allan fjandann um hvað ef hitt og hvað ef þetta án þess að hafa nokkuð fyrir sér.

Þeir útgjöldum í milljörðum sem varið er í varnar- og utanríkismál má að stærstum hluta hætta með sama hætti og þeim ógnarfjárhæðum sem varið er í að ala á trúarórum hluta þjóðarinnar.

Það er tímabært að ráðandi þjónar ríkisins skilji að ekki sé hægt að kaupa sér tryggingu fyrir öllu sem hugsanlega getur gerst í heiminum. Sum mál eru þannig vaxin að betra er að beina kröftum sínum að því að bæta það mannlíf sem við okkur blasir heldur en að eyða fjármunum í alls kyns ímyndaðar ógnir. 

[Valgerður Halldórsdóttir, 22.12.2007 kl. 13:37]

Nú er ég komin i jólaskap og segi bara Gleðileg jól